بررسی تطور و تحول اندیشه سیاسی روحانیت از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی

نقش روحانیت در تاریخ ایران همواره پررنگ بوده است و از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی، روحانیون در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران نقش کلیدی ایفا کردند. تحولات گفتمانی در حوزه اندیشه سیاسی روحانیت در نهضت مشروطه و بعدازآن پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می‌شود که منجر به تحولات عمیقی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شد. این دو رخداد مهم در تاریخ ایران در دوره‌های مختلف تاریخی، بازتابی از تحولات اجتماعی و سیاسی آن دو مقطع است. حال این پژوهش سؤال این است که طی دوره‌های نهضت مشروطه، پهلوی و انقلاب اسلامی، گفتمان و اندیشه سیاسی روحانیت چگونه تطور و تحول‌یافته است؟ فرضیه این پژوهش این است که ندیشه سیاسی روحانیت در ایران در گذر از دوره‌های مشروطه، پهلوی و جمهوری اسلامی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است.دوره‌های، مشروطه، پهلوی و جمهوری اسلامی روحانیت از نقش سنتی خود به‌عنوان حافظ شریعت و آموزه‌های دینی، به نقشی فعال و پیشرو در عرصه سیاست و اجتماع تبدیل‌شده است. روش تحقیق این مقاله روش پژوهش کیفی، از نوع تبیین علی و روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای با بهره‌گیری از منابع مختلف ضمن بازخوانی مفاهیم نظری در خصوص انقلاب می‌کوشد روند تطور و تحول گفتمان و اندیشه سیاسی روحانیت از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی را تااندازه‌ای روشن کند.

Studying the evolution of clergy political thought from the constitutional movement to the Islamic revolution

Researcher: Hossein Hemmati

Abstract

The role of clergy has always been prominent in the history of Iran and from the constitutional movement to the Islamic revolution, clergymen have played a major role in Iran's political and social developments. Discourse developments in the field of clergy political thought in the constitutional movement until the victory of the Islamic Revolution is a turning point in the history of Iran which led to profound changes in various political, social, economic and cultural fields of Iran. These two important events in the history of Iran are actually a reflection of the social and political developments of these two periods of time. The purpose of this research is to answer the question: how has the political discourse and thought of the clergy evolved during the periods of the constitutional movement, Pahlavi dynasty and the Islamic revolution? The hypothesis of this research is that the political thought of clergy in Iran has experienced important changes during the constitutional, Pahlavi and Islamic Republic periods. In the constitutional, Pahlavi and Islamic Republic periods, the clergy gradually reached an active and leading role in the field of politics and society from its traditional role as the protector of religion. The research method of this article is qualitative (causal explanation). The data collection method of this research is library type using different sources along with rereading theoretical concepts about the revolution. This research seeks to describe the evolution of clergy discourse and political thought from the constitutional movement to the Islamic revolution.

Keywords: clergy, constitutional movement, Islamic revolution

منابع

- عیسی نیا، رضا. (1387)، اندیشه های سیاسی شهید مدرس، انتشارات کانون اندیشه.

- حسینی زاده، محمدعلی. (1386)، اسلام سیاسی در ایران، قم، انتشارات دانشگاه مفید.

- کسرایی، محمدسالار، پوزش شیرازی, علی. (1388). نظریه گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده های سیاسی. فصلنامه سیاست.شماره 39.

- تاجیک، محمدرضا.(1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، انتشارات فرهنگ گفتمان.

- عمید زنجانی، عباسعلی (1381) ، انقلاب اسلامی ایران - علل مسائل و نظام سیاسی، قم، نشر معارف.

- نراقی، حسن. (1373). نظریه‌پردازان مشروطیت. تهران: انتشارات کویر.

- هنری, یدالله, آزرمی, علی. (1392). بررسی و تحلیل فرایند استقرار و انسجام یابی گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موفه. پژوهشنامه انقلاب اسلامی, 3(8), 95-118.

- هوارث, دیوید. (1377)، نظریه گفتمان، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی, سال اول - شماره دوم – پاییز.

- اکبرزاده، فریدون. (1380)، نقش رهبری در نهضت مشروطه؛ ملی شدن نفت و انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد ملی.

- الگار، حامد. (1369)، دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجار، ترجمه: بوالقاسم سري، تهران: انتشارات توس، چاپ دوم.

- ایزدی فرد، عباس. (1383)، علما و مشروطیت، از همسویى تا ناهمگرایى. پگاه حوزه، شماره 140.

- براون ادوارد، (1333)، انقلاب مشروطیت ایران ترجمه مهری قزوینی، تهران، کویر.

- بهرام پور، شعبان علی.(1379)، درآمدی بر تحلیل گفتمان، تهران ، نشر فرهنگ گفتمان.

- حائری ، عبدالهادی (1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق ،انتشارات امیرکبیر.

- حسن حجابی، حسن،.(1379)، شیخ فضل‌الله نوری و حکومت مشروطه، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ١۶ .

- حسین‌آبادیان، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، ص ۵۵

- حسینیان، روح االله.(1381)، 20سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (1340-1320)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

- خلجی، عباس، (1386)، ناسازه ها نظری، ناسازه های نظری و ناکامی های اصلاح‌طلبی،تهران :نشر بوی کاغذ.

- درخشه، جلال. (1386) ،گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ دوم.

- دهنوی، محمد. (1361)، مجموع های از مکتوبات، پیام ها و اطلاعیه های آیت الله کاشانی، قم، نشر چاپخش.

- دوانی، علی. (1360)، نهضت روحانیون ایران اثر علی دوانی، انتشارات بنیاد فرهنگی امام رضا (ع).

- رضوانی، هما.( 1362)، لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، چ 1، تهران: نشر تاریخ ایران.

- زاهد، سعید.(1383)، ظهور رضاخان؛ پیامد انحراف در انقلاب مشروطه، مجله آموز، شماره 6.

- سینایی، وحید.(1384)، دولت مطلقه؛ نظامیان و سیاست در ایران، نشر کویر.

- شفيعي فر، محمد.(1378)، مدخلي بر انقلاب اسلامي و ريشه‏هاي آن، انتشارات تهذيب.

- شیرخانی علی، رضایی مرتضی.(1390). نقش روحانیت در انقلاب مشروطه. مطالعات انقلاب اسلامی

ِ- شیرمحمدی، حسین، بابا شیخ علی و شهیدانی، شهاب، (1395)، بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه سیاسی آیت الله بروجردی؛ تاریخ اسلام و ایران، زمستان.

- طلوعی، محمود. (1384)، زمینه انقلاب ـ داستان انقلاب، تهران، نشر علم.

- عضدانلو، حمید. (1375)، درآمدی بر گفتمان؛یا گفتمانی درباره گفتمان،مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی شماره 104.

 - عنایت، حمید.(1365)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چ 2، تهران: انتشارات خوارزمی.

 - فوران، جان. (1380) ،مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، از صفویه تا سالهاي پس از انقلاب اسلامی، ترجمه: احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم.

- قنبری، داریوش. (1385)، دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران (1320 - 1300 ه-ش)، نشر تمدن ایرانی (وابسته به موسسه مطالعات ملی).

- کاتوزیان، محمدعلی. (1371) ،مصدق و نبرد قدرت، ترجمه احمد تدین، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.

- کرمانی ناظم الاسلام، (۱۳۴۶)، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۱، تهران، نشر بنیاد فرهنگ ایران

- کسروی، احمد. (۱۳۶۳)، تاریخ مشروطه، تهران، امیرکبیر.

- لاکلا ، ارنست، واسازی، عمل گرایی، هژمونی، ترجمه جواد علی صدوقی، در م تاجیک (گردآورنده)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، نشر فرهنگ گفتمان.

- مدنی، جلال الدین،(1369)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر نشر اسلامی، ج 1.

- موثقی، احمد. (1385)، دین، جامعه و دولت در ایران/احمد، تهران، نشرموسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

- نائینی، محمدحسین. (1334)، تنبیه الامة و تنزیه الملة در اساس و اصول مشروطیت، مقدمه و پاورقی سید محمود طالقانی، تهران: چاپخانه فردوسی.

- نش، کيت. (1380) «جامعه شناسي سياسي معاصر»، ترجمه محمدتقي دلفروز، تهران: نشر کویر.

 - هنری، یدالله، آزرمی، علی. (1392)، بررسی و تحلیل فرایند استقرار و انسجام یابی گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موفه. پژوهشنامه انقلاب اسلامی,

 آبراهامیان، برواند. (1377) ،ایران بین دو انقالب، مترجم: احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.

-آدمیت، فریدون. (1363)، فکر دموکراسی اجتماعی در مشروطیت، تهران، انتشارات پیام، چاپ سوم.

-امام خمینی، سید روح‌الله، (١٣٦١) ، صحیفه نور، ج ۷ و ۱۳، تهران، وزارت ارشاد اسلامی

-امام‌جمعه‏ زاده, سید جواد, شهرام‏ نیا, امیر مسعود, نجات‏ پور, مجید. (1391). روحانیت شیعه و مقایسه سه دهه نقش آن پس از مشروطه و پس از انقلاب اسلامی. فصلنامه علمی شیعه شناسی.

- Laclau . E & M.ouffe. c (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics) London: Verso.

- Fairclough , Norman, (2001), language& power, London: Longman .