نقش و تأثیر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در وقوع جنبش‌های اجتماعی مطالعه موردی انقلاب مصر

این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی با هدف بررسی نقش و تأثیر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در وقوع انقلاب مصر نگاشته شده است. اهمیت این موضوع از یک‌سو به جایگاه مصر در تحولات جهان عرب و نقش منطقه‌ای آن در غرب آسیا و شمال آفریقا و از سوی دیگر به تأثیر گسترش استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در فضای سیاسی و اثر آن بر نحوه حکمرانی دولت‌ها به‌ویژه دولت‌های اقتدارگرای جهان عرب بازمی‌گردد. گسترش ابزارهای ارتباطی امكان شبکه‌سازی میان جامعه را فراهم کرده و شبكه‌‌های اجتماعي به‌عنوان نيروي مؤثر در پدیده‌های اجتماعي و سياسي جوامع به‌حساب می‌آیند. براین اساس، تغييرات سياسي و اجتماعي در جهان عرب که در ادبیات سیاسی از آن با عناوین مختلف ازجمله "بیداری اسلامی"، "بهار عربی" یا "انقلاب‌های عربی" یاد می‌شود، از دسامبر 2010 بخش اعظمي از غرب آسیا و شمال آفريقا، به‌ويژه مصر را تحت تأثیر قرار داد و پرسش‌های بسیار مهمي را درباره نقش ابزارهای ارتباطی و رسانه‌اي در جنبش‌های جدید سياسي و اجتماعی را مطرح کرده است. لذا از مسائل مهم در حوزه تحولات سياسي و اجتماعي، نقش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید است. با توجه به اهميت روزافزون شبكه‌های اجتماعي در تحولات سياسي و اجتماعي، پرسش پژوهش حاضر اين است كه شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری در وقوع انقلاب مصر داشته است؟ در پاسخ به این پرسش فرضیه این مقاله اين است كه شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان ابزاری برای قدرت‌سازی از طریق ایجاد شبکه‌ای از افراد ناراضی و افزایش آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی مردم مصر، به وقوع انقلاب در مصر کمک کرده است. هدف این مقاله بررسی تغییرات ایجادشده در حوزه حکمرانی در پی گسترش استفاده از اینترنت در میان جوامع، در این مقاله جامعه مصر، است. در این مقاله تلاش شده از نظریات اندیشمندان برجسته‌ای ازجمله مانوئل کاستلز و یورگن هابرماس بهره‌گیری شده است.

The role and influence of the Internet and social networks in the occurrence of social movements

(A case study of the Egyptian revolution)

Reza Parizad[1]

Seyed Mohsen Shojaei[2]

Abstract

This research has been written by descriptive-analytical method with the aim of investigating the role of social networks in the occurrence of the Egyptian revolution. The importance of this issue is accorded to the position of Egypt in the developments of the Arab world and its regional role in West Asia and North Africa and also to the impact of expanding the use of Internet and social networks in politics and its effect on governance, especially authoritarian governments of the Arabian world. The development of communication tools has enabled networking among the community and social networks are considered as an effective force in the social and political phenomena of societies. Accordingly, the political and social changes referred, to in the political literature by various titles, including the "Islamic Awakening", the "Arab Spring" and the "Arab Revolutions", have affected much of West Asia and North Africa, Egypt in particular since December 2010. These political and social changes have raised many important questions about the role of communication tools and media in new political and social movements, so one of the important issues in the field of political and social developments is the role of social networks and new media. Given the growing importance of social networks in political and social developments, the question of the present study is what effect did social networks have on the occurrence of the Egyptian revolution? Answering this question, the hypothesis of this article is that social networks, as a tool for empowerment by creating a network of dissatisfied people and increasing the political and social awareness of the Egyptian people, have contributed to the revolution in Egypt.

Keywords: social networks, Egyptian revolution, Arab Spring, Islamic awakening, Internet, revolution

[1]Assistant Professor of Political Science, Islamic Azad University, Qom branch, Iran. R_parizad@yahoo.com

[2]PhD student in Political Sociology, Islamic Azad University, Qom branch. Iran.

Mshojm110@gmail.com

منابع

ابوزید، نصر حامد (1394). اندیشه و تکفیر، چاپ اول، ترجمه محمد جواهر کلام. تهران: نگاه معاصر.

اسپوزیتو، جان و جان وال (1392). جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، چاپ چهارم، ترجمه شجاع احمدوند. تهران: نشر نی.

استیفن لیتل، جان (1384). نظریه‌های ارتباطات. چاپ اول، ترجمه سیداکبر میرحسینی و مرتضی نوربخش تهران: جنگل.

بشاره، عزمی (1399). درباره انقلاب و زمینه‌های آن. چاپ اول، ترجمه خدیجه حیدری تهران: مانیا هنر.

بشیریه، حسین (1398). از بحران تا فروپاشی؛ کندوکاوی در ماندگاری یا آسیب‌پذیری نظام‌های سیاسی. چاپ سوم، تهران: نگاه معاصر.

—. (1387). آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی). چاپ هفتم، تهران: نگاه معاصر.

—. (1394). عقل در سیاست. چاپ پنجم، تهران: نگاه معاصر.

پورسعید، فرزاد (1392). بیداری اسلامی در جهان عرب. چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

حیدری، رضا، حسن آب‌نیکی، سیدخدایار مرتضوی و گارینه کشیشیان سیرکی (1398). «تحلیل گفتمانی جنبش شبکه‌ای انقلاب‌های عربی 2011». جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره 2، صص 165-188.

دارنلی، جمیز؛ فدر ، جان (1386). جهان شبکه‌ای: درآمدی بر نظریه و عمل در باب جامعه اطلاعاتی. چاپ اول، ترجمه نسرین امین‌دهقان و مهدی محامی. تهران: چاپار.

دالگــران، پيتــر (1380). تلويزيــون و گســتره عمــومی؛ جامعــه مــدنی و رســانه‌هــای همگانی. چاپ اول، ترجمه مهدی شفقتی تهران: انتشارات سروش.

رسولی ثانی‌‌‌آبادی، الهام (1392). «بررسی تحولات انقلابی کشورهای عربی از منظر لیبرالیزم، سازه‌انگاری و نظریه انتقادی روابط بین‌الملل» روابط خارجی. سال پنجم، شماره 2، صص 221-243.

رسولی، محمدرضا و آزاده غفوریان تبریزی (1395). «بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی در جنبش‌های اجتماعی جهان.» علوم خبری، شماره 17، صص 10-27.

سورين، ورنـر و جيمـز تانكـارد (1381). نظريـه‌هـای ارتباط‌جمعی. چاپ اول، ترجمه علیرضا دهقان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

الشقیقی المارینی، ندی (1398). پاییز سیاسی انقلاب‌های عربی؛ تبیین بسترهای شکل‌گیری بهار عربی و علل ناکامی آن. چاپ اول، ترجمه سعدالله همایونی و اکرم مدنی. نگاه معاصر.

فورن، جان (1388). نظریه‌پردازی انقلاب‌ها. چاپ چهارم، ترجمه فرهنگ ارشاد. نشر نی.

کاستلز، مانوئل (1393). شبکه‌های خشم و امید؛ جنبش‌های اجتماعی در عصر اینترنت. چاپ اول، ترجمه مجتبی قلی‌پور. تهران: نشر مرکز.

لوئیس، برنارد (1398). ایمان و قدرت؛ دین و سیاست در خاورمیانه. چاپ اول، ترجمه جعفر محسنی دره‌بیدی. تهران: آشیان.

محمدیان، علی (1393). «تحليلی بر زمينه‌های داخلی انقلاب مصر (2013-2011).» فصلنامه تحقيقات سياسی بين‌المللی. شماره 20، صص 229 - 252.

نظری، علی‌اشرف و مجتبی قلی‌پور (1397). «رسانه‌های جدید اجتماعی و نقش آن‌ها در بازنمایی کنش‌های جمعی.» فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین. شماره 14، صص 147 - 174.

نوذری، حسينعلی (1381). بازخوانی هابرماس. تهران: نشر چشمه.

نياكوئی، سيدامير (1390). «تحولات اخير خاورميانه و شمال آفريقا: ريشه‌ها و پيامـدهای متفاوت.» فصلنامه روابط خارجی. شماره 4، صص 239 - 276.

هابرمـاس، يورگن (1384). دگرگونی سـاختاری حـوزه عمـومی. ترجمه جمال محمدی، تهران: نشر افكار.

ویجی، پراشاد (1398). مرگ ملت و آینده انقلاب‌های عربی. ترجمه ستار وکیلی. تهران: نشر بان.