جنگ تحمیلی و تحول گفتمانی در ایستارهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

هدف اصلی این پژوهش، تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوران جنگ تحمیلی و فرایند تحول سیاست خارجی ایران از ملی‌گرایی لیبرال به اسلام‌گرایی انقلابی در دوران مذکور و همچنین تأثیر رویدادها و تقابل گفتمانی در سطح داخلی ایران بر سیاست خارجی ایران در بازه زمانی موردنظر می‌باشد. در پی انقلاب اسلامی و برآمدن نظام جمهوری اسلامی ایران بر فراز خلیج‌فارس و خاورمیانه، موج تازه‌ای از ایستارها و انگاره‌ها به پهنه‌ی سیاست خارجی ایران و ساختار روابط بین‌الملل وارد شد. بنابراين مباني معرفتي، هويتي و انگاره‌های شكل‌دهنده سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تا حدود قابل‌توجهی تغییر می‌یابد. پس از انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق نیز مهم‌ترین رویدادی بود که تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، قرن بیستم را با آن به پایان برد. بنابراین در این تحقیق سوال اصلی پژوهش بدین ترتبین صورت‌بندی می‌شود: «فرایند تحول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از ملی‌گرایی لیبرال به اسلام‌گرایی انقلابی و فقاهتی در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و همچنین رویدادها و تقابل گفتمانی در سطح داخلی ایران چه تأثیری بر سیاست خارجی ایران در بازه زمانی موردنظر گذاشته است؟» در پاسخ به سوال محقق با روش تحلیل تاریخی به‌ویژه از نوع روایتی آن چنین نتیجه می‌گیرد که در بازه زمانی بین سال‌های سرنوشت‌سازِ 1357 تا 1360، ماهیت تقابلی نیروهای داخلی و گفتمانی در داخل ایران سبب ساز تغییرات مهمی در جهت‌گیری و ایستارهای سیاست خارجی جمهوی اسلامی ایران در دو گفتمان ملی‌گرایی لیبرال و اسلام‌گرایی انقلابی گردیده است.

The imposed war and the discursive transformation in the foreign policy stances of the Islamic Republic of Iran

Alireza Sahraie

Abstract

The main purpose of this research is to analyze the foreign policy of the Islamic Republic during the imposed war and the process of transformation of Iran's foreign policy from liberal nationalism to revolutionary Islamism during the aforementioned period, as well as the impact of events and discursive confrontations at the domestic level of Iran on Iran's foreign policy during the period in question. Following the Islamic Revolution and the rise of the Islamic Republic of Iran over the Persian Gulf and the Middle East, a new wave of positions and ideas entered the field of Iranian foreign policy and the structure of international relations. Therefore, the epistemological foundations, identity, and ideas shaping the foreign policy of the Islamic Republic of Iran changed to a significant extent. After the Islamic Revolution, the Iran-Iraq War was also the most important event that ended the history of Iranian political and social developments in the twentieth century. Therefore, in this study, the main research question is formulated as follows: "What impact has the process of the transformation of the foreign policy of the Islamic Republic of Iran from liberal nationalism to revolutionary and jurisprudential Islamism during the imposed war of Iraq against Iran, as well as the events and discursive confrontations at the domestic level of Iran, had on Iran's foreign policy in the period in question?" In response to the question, the researcher concludes with the method of historical analysis, especially its narrative type, that in the period between the fateful years of 1978 and 1981, the contradictory nature of internal and discursive forces within Iran has caused important changes in the orientation and stances of the foreign policy of the Islamic Republic of Iran in the two discourses of liberal nationalism and revolutionary Islamism.

Keywords: Imposed war, foreign policy, nationalism, Islamism, positions

منابع و مآخذ

الف)منابع فارسی

احتشامی، انوشیروان. (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی: اقتصاد، دفاع و امنيت، مترجمین: ابراهیم متقی و زهره پوستین‌چی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي.

ازغندی، علیرضا. (1383). «سازنده‌گرایی: چارچوبی تئوریک برای فهم سیاست خارجي جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست خارجی، سال یازدهم، شماره چهارم.

ازغندی، علیرضا. (1387). «تنش‌زدایی در سیاست خارجي؛ مورد جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره چهارم، زمستان.

ازغندی، علیرضا. (1388). سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، چاپ پنجم، تهران: قومس.

اسپوزیتو، جان. ال. (1382). انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، مترجم: محسن مدیرشانه‌چی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

اسمیت، استیو، امیلیا هدفیلد و تیم دان. (1391). سیاست خارجی؛ نظریه‌ها، بازیگران و موارد مطالعاتی، ترجمه امیرمحمد حاجی‌یوسفی، محسن محمودی و ایوب کریمی، جلد اول، تهران: سمت.

آقاحسینی، علیرضا و سکینه ببری گنبد. (1387). «بررسی سیاست خارجي جمهوری اسلامی ایران از سال 1357 تا 1376»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال نهم، شماره34، بهار.

بازرگان، مهدی. (1363). انقلاب ایران در دو حرکت، چاپ چهارم، تهران: انتشارت مظاهر.

بخشایشى، احمد. (1375). سیاست خارجى جمهوری اسلامی، تهران: انتشارات آواى نور.

تاجیک، محمدرضا و سیدجلال دهقانی فیروزآبادی. (1382). «الگوی صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران»، فصلنامه راهبرد، شماره بیست‌وهفتم.

تاجيك، محمدرضا. (1384). روايت غيريت و هويت در ميان ايرانيان، تهران: فرهنگ گفتمان.

حقیقت، سیدصادق. (1376). مسئولیت‌های فراملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری.

خمینی، روح‌الله. (1375). صحیفه نور، جلد پنجم، تهران: موسسه آثار امام خمینی(ره).

دهقانی فیروز آبادی، سیدجلال. (1381). «سیاست جمهوری اسلامی ایران: روندها و بازتاب‌ها»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال نهم، شماره سوم.

دهقانی فیروز آبادی، سیدجلال. (1384). تحول گفتمان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.

دهقانی فیروز آبادی، سیدجلال. (1388). سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران: سمت.

دهقانی فیروز آبادی، سیدجلال. (1393). فرانظریه اسلامی روابط بین‌الملل، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و پیمان وهاب‌پور. (1392). امنیت هستی‌شناختی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی.

رسولی ثانی‌آبای، الهام. (1390). «هویت انقلابی اسلامی نظام جمهوری اسلامی ایران در گفتمان‌های مختلف سیاست خارجی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، شماره1، بهار.

رمضانی، روح الله. (1380). چارچوبی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب، اول، تهران: نشر نی.

صحرايي،عليرضا. (1390). درآمدي بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، مشهد: انتشارات دانشگاه آزاداسلامي مشهد.

فرخ، کاوه. (1397). ایران در جنگ؛ از چالدران تا جنگ تحمیلی، ترجمه شهربانو صارمی، تهران: ققنوس.

فی، برایان. (1383). پارادایم‌شناسی در علوم انسانی، ترجمه مرتضی مردیها، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

قوام، عبدالعلی. (1384). روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها، اول، تهران: سمت.

قهرمانپور، رحمن. (1394). هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه، تهران: انتشارات روزنه.

کدی نیکی و مارک گازیوروسکی. (1379). نه شرقی، نه غربی (روابط ایران و آمریکا و اتحادشوروی)، ترجمه ابراهیم متقی و الهه کولایی، اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر. (1389). درس‌های جنگ مدرن: جنگ ایران و عراق، ترجمه حسین یکتا. جلد اول. تهران: مرز و بوم.

متقی، ابراهیم و علی آزرمی. (1392). «گفتمان سیاست خارجی دهه چهارم انقلاب اسلامی از منظر تئوری سازه‌انگاری»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره12.

مشیرزاده، حمیرا. (1384). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، چاپ اول، تهران: سمت.

مشیرزاده، حمیرا. (1397). «از گفتمان انقلاب اسلامی تا گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال سی و دوم، شماره4، زمستان.

ملپس، سایمن و پاول ویک. (1394). درآمدی بر نظریه انتقادی، ترجمه گلناز سرکارفروشی، تهران: سمت.

ملکی، عباس. (1382). »فرایند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران»، راهبرد، شماره27، بهار.

میلانی، محسن. (1381). شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطارزاده، اول، تهران: گام نو.

نوازنی، بهرام. (1381). گاه‌شمار سیاست خارجی ایران از دی ماه 1356 تا مرداد 1367، جلد1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

هالستی، کی.جی. (1373). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

یوسفی جویباری، محمد. (1394). الگوهای تطبیقی در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری روابط بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.

ب)منابع انگلیسی

Abrahamian, Ervand. (1989). The Iranian Mojahedin , New Haven and London: Yale University Press.

Adler,Alfred, (2005). communitarian international relations,The Eqistemic Foundation of International Relations, London,Routledge.

Al-Azhary, M.S. (2012). The Iran-Iraq War: An Historical, Economical and Political Analysis, London: Routledge.

Amir Arjomand, Said. (2009). After Khomeini: Iran under his successors. Oxford: Oxford University Press.

Bakhash, Saul (2004), "Iran foreign policy under the Islamic republic (1979-2000)", in L.Coral Browel, L. B. Tauris.

Ehteshami, Anoushiravan. (1995). After Khomeini: The Iranian Second Republic, London:Rutledge.

Ehteshami, Anoushirvan. (2002). "the foreign policy of Iran," in Raymon hinnebusch, Anoushirvan Ehteshami, the foreign policies of Middle East states, Lynne Rienner publishers.

Farrokh, Kaveh. (2011) Iran at War: 1500-1988. Osprey Punlishing.

Holisti, K. J (1983), International Politics; a Framework for Analysis, New Jersey, Prentice-Hall International Inc.

Howard,Peter. (2005). "constructivism and foreign policy", presented at the annual meeting of the international politics.

Hunter, Shireen. (1992). "Iran after Khomeini", The Washington paper, No156.

Keddie, Nikki and Mark Gasiorowski, (1990), Neither East nor West, New Haven: Yale University Press.

Kubalkova, vendulka(2001) , Foreign policy in a constructed international politics in a constructed world, Armonk :M.Esharpe.

Kubalkova, vendulka(2001) , Foreign policy in a constructed international politics in a constructed world, Armonk :M.Esharpe.

Mohammad Nia, Mahdi (2012) Discourse and Identity in Irans Foreign Policy, Iranian Review of Foreign Affairs, Vol3, No3, Fall2012, pp29-64.

Neumann, Iver B and Ole Waever (Eds) (1997), The Future of International Relations, London: Rutledge.

Plano, Jack. C. & Roy Olton,(1988). The International Relation dictionary, California: Longman Western Michigan University.

 Waltz, Kenneth N (2000), “Structural Realism after Cold War”, International Security, Vol.25, No 1.

Wendt, Alexander.(1995), "Constructing International Politics", International Security, Vol. 20, No. 1.

Zehfuss, Mata (2002), Constructivism in International Politics: the Politics of Reality, Cambridge:Cambridge University Press